سیستم پیام رسانی

برقراری ارتباط و شکل‌گیری همکاری بین چند شریک تجاری در گرو توافق و تفاهم طرفین است. در این میان تبادل اطلاعات و اسناد تجاری، با ایجاد زبان و فضایی مشترک، نقش کلیدی را در جریان این روابط ایفا می‌کنند. در دنیای مجازی نیز، تبادل اسناد الکترونیکی، اساسی‌ترین پیش‌نیاز برای همکاری و مشارکت طرفین می‌باشد. اینجاست که سیستم پیام رسانی، می‌تواند نقش قابل ملاحظه‌ای را در برقراری یک ارتباط مطمئن، سریع و قابل اتکاء ایفا نماید در ادامه این پست به معرفی سرویس پیام رسانی و اجزای آن بطور اجمالی خواهیم پرداخت.

فناوری پیام رسانی

پیام رسانی مفهومی است که در حوزه یکپارچگی سازمانی[۱] مطرح می باشد. یکپارچگی سازمانی در پی تحقق هدف ارائه اطلاعات صحیح و منابع درست در زمان مناسب و در مکان مناسب است به نحوی که ارتباط موثر بین افراد، برنامه های کاربردی، رایانه ها و فناوری های مختلف، ایجاد و همکاری و هماهنگی بین آنها میسر شود.

سیستم پیام رسانی، فارغ از انواع اطلاعاتی که از طریق آن مبادله می شود، یکی از پیش شرط های ایجاد یک سیستم الکترونیکی پنجره واحد می باشد. در واقع این سیستم قلب تپنده پنجره واحد تجاری است که اطلاعات را دریافت، پردازش و ارسال می کند. سیستم پیام رسانی، فناوری است که ارتباط با سرعت بالا، به شکل همزمان و غیرهمزمان بین ذینفعان سیستم را با گردش پیام‌ها و تضمین ارسال و تحویل بموقع آنها، تسهیل می‌کند.

فرآیند کار در یک سیستم پیام رسانی بدین صورت است که برنامه های کاربردی اطلاعات را در قالب بسته های داده به سایر برنامه ها ارسال می کنند. در این میان، کانال ها که به عنوان صف شناخته می شوند، مسیرهای منطقی هستند که ارتباط بین برنامه ها را برقرار کرده و پیام ها را منتقل می کنند. فرستنده یا تولید کننده، یک برنامه است که پیام را برای یک کانال منطقی ارسال می کند و گیرنده یا مصرف کننده، برنامه دیگری است که پیام را از کانال مورد نظر دریافت می نماید. خود پیام نیز شامل انواع ترکیب های داده ای نظیر یک رشته، یک آرایه، یک رکورد و یا یک شی می باشد. شکل زیر ارسال گام به گام یک پیام را از یک رایانه به رایانه ای دیگر به شکلی ساده نشان می دهد.

ارسال گام به گام یک پیام[۲]

بسته به اینکه نحوه آرایش عناصر و اجزای فیزیکی و منطقی شبکه ای که سیستم ها و سرویس ها را به یکدیگر متصل می کنند، به چه صورت باشد، الگوهای ارتباطی مختلفی را بین سیستم ها می توان ایجاد نمود. این الگوهای ارتباطی، یک توپولوژی یکپارچه را شکل می دهند که می تواند اشکال مختلفی داشته باشد. شکل زیر انواع توپولوژی ها در سیستم پیام رسانی را تصویر نموده است[۳].

انواع توپولوژی ها در یک سرویس پیام رسانی

عناصر پایه در سیستم پیام رسانی

در هر سیستم پیام رسانی، مجموعه ای از عناصر پایه با کارکردهای خاص ایفای نقش می کنند، این اجزای کلیدی عبارتند از:

• پیام
• کانال پیام رسانی
• فیلترهاولوله ها[۴]
• روتر پیام[۵]
• مترجم پیام[۶]
• نقاط پایانی[۷]

برای انتقال داده ها، یک برنامه کاربردی می بایست داده ها را در یک یا چند بسته اطلاعاتی تقسیم کرده و آنها را در یک بسته (پاکِت) در قالب یک پیام قرار دهد و سپس از طریق یک کانال ارسال کند. کانال پیام رسانی همانگونه که قبلا ذکر شد، یک آدرس منطقی[۸] در سیستم پیام رسانی است که فرستنده و گیرنده را به یکدیگر متصل می کند. در صورتی که فرستنده، نسبت به آدرسی که می بایست داده ها را ارسال کند، آگاهی نداشته باشد، می تواند بسته های داده را به یک روتر پیام بفرستد. نقش روتر، هدایت داده ها به سمت گیرنده مناسب و صحیح می باشد. اگر در جریان این تبادل پیام، فرستنده و گیرنده نسبت به فرمت و قالب پیام توافق نداشته باشند، فرستنده می تواند پیام را مستقیما برای یک مترجم پیام ارسال کند که این سرویس، داده ها را به قالب مورد نظر گیرنده تبدیل نموده و آن را برای وی ارسال می کند. از سوی دیگر، برنامه های کاربردی برای اتصال به سیستم پیام رسانی از نقاط پایانی برای ارسال و دریافت پیام استفاده می کنند. این نقاط پایانی در واقع یک واسط برنامه کاربردی[۹] هستند که ارتباط سیستم پیام رسانی را با برنامه ها برقرار می کنند. در ساده ترین شکل ممکن، سیستم پیام رسانی، پیام را مستقیما از رایانه فرستنده برای رایانه گیرنده ارسال می کند. اما در واقع پیش از آنکه پیام توسط گیرنده نهایی دریافت شود، مجموعه ای از پردازش های خاص می بایست بر روی آن انجام شود. فیلترها، ابزاری هستند که انجام پردازش های بزرگ برروی پیام ها را در قالب زنجیره ای از گام های کوچک تر و مستقل در طول کانال های به یکدیگر متصل امکانپذیر می کنند. شکل زیر ارتباط این مفاهیم را در یک سرویس پیام رسانی نشان می دهد.

عناصر و اجزای پایه در یک سرویس پیام رسانی[۱۰]

محصولات و فناوری های پیام رسانی

محصولات و فناوری های زیادی وجود دارند که در دسته بندی های مختلف، امکان توسعه سرویس پیام رسانی را برای یک سیستم پنجره واحد تجاری ارائه می کنند. عمده ترین فناوری های موجود در چهار دسته تقسیم می شوند[۱۱]:

• Operating Systems: پیام رسانی به قدری تبدیل به یک نیاز عمومی شده است که بسیاری از تولیدکنندگان و ارائه کنندگان در حوزه فناوری اطلاعات، شروع به اضافه نمودن زیرساخت های نرم افزاری لازم به سیستم عامل های خود برای برآوردن نیازهای یکپارچه سازی گرفته اند. برای مثال، ویندوز ۲۰۰۰ و ویندوز XP در درون خود نرم افزار سرویس صف بندی پیام(MSMQ)[۱۲] را تعبیه نموده اند.
• Application servers: بسیاری از تولیدکنندگان و فروشندگان بازار نرم افزار در سرورهای کاربردی خود سرویس پیام رسانی را گنجانده اند، نظیر شرکت سان مایکروسیستم که سرویس پیام رسانی جاوا (JMS) را در نسخه ۱.۲ چارچوب J2EE قرار داده است

• EAI suites: محصولات ارائه شده در این دسته خصوصی هستند، بدین معنی که بر روی پلتفورم یا سیستم عامل خاصی قابل اجرا می باشند. این دسته از محصولات علاوه بر سرویس پیام رسانی، کارکردهای دیگری نظیر خودکارسازی فرآیندهای کاری، جریان کاری، پورتال و سایر کارکردها را نیز ارائه می کنند. عمده بازیگران اصلی بازار این دسته از محصولات راIBM WebSphere MQ, Microsoft BizTalk, TIBCO, WebMethods, SeeBeyond, Vitria, CrossWorlds تشکیل می دهند.
• Web services toolkit: وب سرویس ها در حوزه یکپارچگی سازمانی توجه زیادی را به خود جلب نموده اند. سازمان ها و کنسرسیوم های استانداردسازی، به شکلی فعال در حال استاندارد نمودن ارسال مطمئن پیام بر روی وب سرویس ها می باشند. در حال حاضر تولیدکنندگانی هستند که ابزارها و راه کارهایی را برای اجرای گردش، انتقال و مدیریت پیام بر روی وب سرویس ها ارائه می کنند.

خصوصیات کلیدی سیستم پیام رسانی

برخی از ویژگی‌های کلیدی این سیستم عبارتند از:

• ماژول یکپارچه مدیریت پیام؛
• مدیریت یکپارچه درخواست/ پاسخ وب‌سرویس‌ها و پیام‌های درخواستی و ارسالی از سرویس پیام ebXML (ebMS)؛
• ذخیره دائمی پیام‌های درخواستی/ ارسالی؛
• مدیریت تاریخچه پیام‌های درخواستی/ارسالی بر اساس نوع و تاریخ پیام و شریک تجاری؛
• مدیریت آمار پیام‌های درخواستی/ارسالی بر اساس نوع و تاریخ پیام و شریک تجاری؛
• ماژول امنیتی (XML encryption, XML digital Signature)؛
• ماژول ارتباطی؛
• بسته‌بندی پیام براساس استاندارد SOAP؛
• مدیریت خطاها؛
• مبادله همزمان و غیرهمزمان پیام‌ها؛
• مدیریت جریان پیام‌ها در شبکه (Load Balancing)؛
• موتور پردازش‌گر ebMS ؛
• تبادل قابل اطمینان پیام‌ها؛

استاندارد (ISO/TS 15000/2 (ebMS2

سیستم پنجره واحد تجاری به منظور پیاده سازی فرآیندهای واردات، صادرات و ترانزیت میان سیستم های مختلف ذینفعان حوزه تجارت خارجی، هریک از فناوری های فوق یا ترکیبی از آنها را می تواند بکار گیرد. یکی از مهمترین فناوری هایی که در حال حاضر برای مدیریت سرویس پیام رسانی در سیستم پنجره واحد مورد استفاده بسیاری از کشورها قرار گرفته است، سیستم ebMS2[۱۳] است که برای انتقال اسناد و اطلاعات بین شرکای تجاری،‌ و به عنوان یکی از زیرساخت‌های اصلی در جریان مبادلات الکترونیکی تجاری از نوع B2B و B2G استفاده می شود. این فناوری براساس استاندارد ISO/TS 15000/2 و استانداردهای انتقال پیام در وب‌سرویس‌ها (SOAP, WS-Reliability, WS-Security) بنا نهاده شده است. شکل زیر سیستم پیام رسانی کشور کره جنوبی تحت عنوان BizFrameMXS را که بر مبنای فناوری ebMS2 و قابلیت وب سرویس ها توسعه یافته و در قالب توپولوژی هاب ارائه شده است، را نشان می دهد. معماری فنی هاب پیام رسانی کره جنوبی(سمت سرور)[۱۴]

جمع بندی

برای برقرای یک همکاری تجاری در فضای مجازی، وجود یک سرویس پیام رسانی، حداقل پیش‌نیاز لازم است که شرکت‌ها و سازمان های حوزه تجارت خارجی را به ابزاری قابل اطمینان برای تبادل داده‌ها، مطابق با استانداردهای بین‌المللی مجهز می‌کند. عمل بر اساس استانداردهای بین‌المللی، هزینه ذینفعان این حوزه را برای دستیابی به تفاهم و زبان مشترک کاهش داده و امکان ورود شرکت‌های کوچک تر به جریان تعامل موجود را تسهیل می‌سازد. از آنجا که استانداردهای ebXML و وب‌سرویس‌ها،‌ همه انواع پروتکل‌ها ارتباطی انتقال پیام را پشتیبانی می‌کنند، سیستم پیام رسانی نیز که مبتنی بر این استانداردها می‌باشد، قادر است بدون نیاز به رابطی اضافی، با سایر نرم‌افزارهای کاربردی و سیستم‌ها مطابق با استانداردهای موجود تعامل داشته و بدین‌ترتیب قابلیت دست اندرکاران و ذینفعان سیستم پنجره واحد تجاری را در مدیریت فرایندهای تجارت خارجی خود بهبود بخشد.

[۱] Enterprise Integration

[۲] Hohpe, G., & Woolf, B. (2004). Enterprise integration patterns: Designing, building, and deploying messaging solutions. Addison-Wesley Professional.

[۳]Microsoft Integration Patterns, chapter 5, 2004, p13

[۴] Filters and Pipes

[۵] Message Router

[۶] Message Translator

[۷] Endpoints

[۸] logical address

[۹] Application Program Interface

[۱۰] Hohpe, G., & Woolf, B. (2004). Enterprise integration patterns: Designing, building, and deploying messaging solutions. Addison-Wesley Professional.

[۱۱] Hohpe, G., & Woolf, B. (2004). Enterprise integration patterns: Designing, building, and deploying messaging solutions. Addison-Wesley Professional.

[۱۲] Microsoft Message Queuing

[۱۳] Electronic Business Message Service(ebXML TS/2)

[۱۴] http://www.torpedo.co.kr/eng/eng_product_02.htm